دکتر امیرعلی رستم داودپور
دکتر امیرعلی رستم داودپور دبیر انجمن قانون و شفا و عضو کانون وکلای بین المللی دادگستری ایرانی میباشد.
سال‌ها از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی میگذرد، اما هنوز سوالاتی درباره علل و چرایی جنگ، تعویق در پذیرش قطعنامه‌های بین‌المللی و دیگر موضوعات وجود دارد. به مناسبت چهلمین سالگرد دفاع مقدس، در نظر داریم به برخی از این سوالات پاسخ مناسبی ارائه دهیم. یکی از پرسشهای مهم در مورد دوران جنگ، به شعارهای آن زمان بازمی‌گردد: این شعارها چه مولفه‌هایی داشتند و چرا شعارهایی مانند “جنگ، جنگ تا پیروزی” و “راه قدس از کربلا میگذرد” مطرح شدند؟ پاسخ این سوالات را می‌توان در کتاب “پرسش‌ها و پاسخ‌ها (جنگ ایران و عراق)” یافت.
انتخاب شعارهای جنگ به سه عامل بستگی داشت: اول، مبانی مکتب اسلام؛ دوم، سخنان حضرت امام به عنوان رهبر و معمار انقلاب اسلامی که برای پیروانش حجت بود؛ و سوم، شرایط سیاسی، اجتماعی و نظامی که رزمندگان در آن قرار داشتند. به همین دلیل، شرایط مختلف جنگ ایجاب می‌کرد که شعارهای خاصی مطرح شود.
برای مثال، شعار “جنگ، جنگ تا پیروزی” پس از آزادسازی خرمشهر در سال 1361 به وجود آمد. در آن زمان، ایران تحت فشارهای بین‌المللی قرار داشت تا بدون دستیابی به حقوق خود، با صدام بر سر میز مذاکره نشسته و جنگ را متوقف کند. در این شرایط، مردم و به‌ویژه رزمندگان در میدان نبرد، با این شعار اعلام کردند که به مقاومت و پایداری خود تا دستیابی به هدف نهایی ادامه خواهند داد.
آزمون غزه: آزادی خونین شهر با دیپلماسی یا جنگ جنگ تا پیروزی
بیش از یک سال از شروع نسل کشی اسرائیل در غزه میگذرد. پس از پایان جنگ جهانی دوم، تحت تأثیر هولوکاست، «انتقام» به یکی از مهم‌ترین درون‌مایه‌های فکری، ادبی و سیاسی در میان یهودیان تبدیل شد. گروه‌های شبه‌نظامی اسرائیلی، طرح و برنامه‌های گوناگونی برای انتقام‌گرفتن از نازی‌ها می‌ریختند که شامل مسموم کردن آب شهرهای آلمان، کشتن شش میلیون آلمانی و چیزهایی از این دست می‌شد. اما بعدها، به گفته شاکار پینسکر نویسنده و محقق یهودی تبِ انتقام‌جویی از نازی‌ها، در تغییرشکلی تاریخی، به اعراب فلسطینی منتقل شد. حالا اعرابی که به دست خود اسرائیلی‌ها آواره و تبعید شده بودند، به موضوع انتقام تبدیل شده بودند.
اما با توجه به تعبیر هرمنوتیک تمام مظاهر محاربه با خدا در غزه پرسشی سنگین در مقابل رهبران کنونی جمهوری اسلامی و مسلمانان وجود دارد، پرسشی که برای پاسخ صحیح هم رویه تاریخی و هم نقض حقوق آشکار بین المللی و جنایات جنگی را فرارو دارد. اگر خرمشهر (خونین شهر) را خدا آزاد کرد باید بتواند به رهبران فعلی جمهوری اسلامی نیز کمک کند تا خونین شهر راستین یعنی غزه را آزاد کنند. اگر نصر الهی نباشد، خونین شهر غزه آزاد نخواهد شد و یا جمهوری اسلامی در برابر پرسشهای تاریخی و دینی از جمله در مورد امامت آیت الله خامنه ای، در مورد امداد الهی در هنگام محاربه با اهریمنان (شیطان بزرگ) و آزادی مجدد خونین شهر پیروز نخواهد شد.
این نبرد نه تنها نبردی نظامی بلکه نبردی الهی و نبردی عقیدتیست ، منابع یهودی نگرش‌های مختلف و گاهی متناقض درمورد نکاما (نتقام) عرضه می‌کنند. بسیاری از متون توراتی انتقام به دست انسان‌ها، همچنین انتقام جمعی یهودیان، را مجاز نمی‌دانند و تنها درمورد انتقام از قوم عمالیق، که مطابق کتاب مقدس دشمن بنی‌اسرائیل بود، استثنا قائل می‌شوند. در متون پساتوراتی، انتقام به‌صورت وعدۀ الهی ظاهر می‌شود و نجات مردم اسرائیل به انتقام خدا از دشمنانشان موکول می‌گردد. این نسخۀ نکاما نوعی پیشگویی معادشناختی است. تنها نمونۀ انتقام اصیل در تورات که شباهتی نیز به انتقام‌های ادبیات یونان باستان دارد، گرچه خطرناک و تراژیک است، داستان سامسون در کتاب داوران است که به انتقام‌جویی از فلسطینیان در غزۀ باستانی برمی‌خیزد. تعجبی ندارد که برخی اشعار و ترانه‌های پاپ با موضوع انتقام به داستان سامسون می‌پردازند. در واقع نسل کشی فعلی در غزه نه تنها از لحاظ ژئوپلیتیک بلکه به قدری با هنجارهای عقیدتی یهودیان پساتوراتی آمیخته شده است که انتقال از عمالیق در غزه بر انتقام از آلمان نازی ارجحیت یافته و حتی دولت فعلی اسرائیل از ارتکاب جنایات جنگی در سطح بین المللی هراس ندارد.
در واقع دولت اسرائیل نشان داده که مسلمانان را عمالیق میشمارد که انتقام از آنها از انتقام از کسانی که بزرگترین نسل کشی را در حق یهود انجام داده اند واجب تر است و اتهامات تاریخی از قبیل تهمت خون، کشتار کودکان و کشتن فرزند خدا را برای جنگ با عمالیق مذکور با جان و دل به خود خریده اند.
جنگ یا دیپلماسی:
به نظر نمیرسد که پاسخ به این سوال بدون سلوک در جهت یافتن یک پاسخ جهان شمول و ابدی ساده باشد. این پاسخ نیازمند نگارش یک رساله است که تنظیم آن زمان زیادی را صرف خواهد کرد اما به طور اجمالی، دیپلماسی که شیطان را پشیمان تر سازد و توان رسیدن به جایگاه دیپلماتیک که جنگ و دیپلماسی تفاوت چندانی نداشته باشد به خرد نزدیک تر است. خونین شهر باید آزاد گردد.
راهکارها و سخنان امام راحل در مورد خرمشهر:
امام خمینی (ره)، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، در سخنرانی‌های متعددی به اهمیت و نقش خرمشهر در دفاع مقدس اشاره کرده‌اند. خرمشهر، که در جریان جنگ تحمیلی توسط نیروهای عراقی اشغال شد، نماد مقاومت و ایستادگی مردم ایران در برابر تجاوزگران بود و بازپس‌گیری آن در عملیات بیت‌المقدس (۳ خرداد ۱۳۶۱) به نقطه‌عطفی در جنگ تبدیل شد. برخی از مهم‌ترین سخنان امام خمینی (ره) درباره خرمشهر به شرح زیر است:
- پس از آزادسازی خرمشهر – امام خمینی (ره) در پیامی به مناسبت آزادسازی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱ فرمودند:
“خرمشهر را خدا آزاد کرد. ما باید از خداوند بزرگ و ملت عزیز ایران که در همه ابعاد پیروزی کمک و همراهی داشته‌اند، سپاسگزار باشیم.”
این جمله معروف نشان‌دهنده نگاه معنوی امام به پیروزی‌ها و نسبت دادن موفقیت‌ها به یاری الهی است.
- توصیه به مقاومت – امام خمینی همواره بر لزوم مقاومت در برابر دشمن و تقویت روحیه مقاومت تاکید داشتند و از مردم خواستند تا در برابر تجاوزگران بایستند:
“ما در مقابل دشمن ایستاده‌ایم و تا زمانی که حتی یک وجب از خاک ایران در دست دشمن است، مقاومت خواهیم کرد.”
- نقش ایمان در پیروزی‌ها – امام در بسیاری از سخنرانی‌ها به ایمان قوی رزمندگان اشاره کرده و معتقد بودند که همین ایمان عامل اصلی پیروزی‌هاست:
“فرزندان ما با توکل به خدا و با دستان خالی ولی قلبی سرشار از ایمان، خرمشهر را آزاد کردند.”
- خرمشهر و عزت ملی – ایشان آزادسازی خرمشهر را به‌عنوان نماد عزت و سربلندی ملت ایران مطرح کرده و آن را نتیجه ایستادگی و اتحاد مردم دانستند:
“آزادسازی خرمشهر، شکوه و عزت ملت ایران را به جهان نشان داد و ثابت کرد که ملت ما هرگز زیر بار ظلم نخواهد رفت.”
- جلوگیری از فراموشی رشادت‌ها – امام همواره بر اهمیت یادآوری رشادت‌های رزمندگان تاکید داشتند تا این ارزش‌ها به نسل‌های بعد منتقل شود:
“باید همواره یاد و خاطره خرمشهر و شهیدان گرامی داشته شود تا نسل‌های آینده نیز این مقاومت را به‌خوبی بشناسند.”
سخنان امام خمینی درباره خرمشهر، علاوه بر تقدیر از فداکاری‌های رزمندگان، راهنمایی برای حفظ روحیه مقاومت و استقلال‌طلبی بود و بر اهمیت نقش معنویات و اتحاد ملی تاکید می‌کرد.
عملیات آزادسازی خرمشهر، معروف به عملیات بیت‌المقدس، در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۱ آغاز شد و در تاریخ ۳ خرداد ۱۳۶۱ با موفقیت به آزادسازی خرمشهر منجر شد. این عملیات توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ارتش جمهوری اسلامی ایران با همکاری بسیج و نیروهای مردمی انجام شد و پس از ۵۷۸ روز اشغال توسط نیروهای عراقی، خرمشهر آزاد شد. این پیروزی یکی از نقاط عطف جنگ تحمیلی ایران و عراق بود و اهمیت زیادی در تقویت روحیه ملی و بین‌المللی برای ایران داشت.
سخنان مقامات داخلی درباره آزادسازی خرمشهر
- امام خمینی (ره): بلافاصله پس از آزادسازی خرمشهر، امام خمینی (ره) در پیامی کوتاه و معروف اظهار داشتند:
“خرمشهر را خدا آزاد کرد.”
این جمله بیانگر نگاه الهی و معنوی امام به پیروزی‌ها و نسبت دادن آن به کمک و یاری خداوند بود.
- آیت‌الله خامنه‌ای: ایشان در سال‌های بعد از آزادسازی خرمشهر نیز به اهمیت این پیروزی اشاره کردند و فرمودند:
“خرمشهر، نه‌تنها یک شهر بلکه نماد ایستادگی و شجاعت یک ملت است. آزادسازی آن، نشانه‌ای از توان ملت ما در مقابله با هرگونه تجاوز بود.”
- علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی: ایشان که در آن زمان مسئولیت‌هایی در مدیریت جنگ داشتند، درباره آزادسازی خرمشهر گفتند:
“آزادسازی خرمشهر یک پیروزی بزرگ بود که نه‌تنها در جبهه‌های جنگ بلکه در سطح بین‌المللی اثرات مثبتی برای کشور ما داشت و دشمن را از ادامه جنگ مأیوس کرد.”
- سرلشکر شهید علی صیاد شیرازی: این فرمانده عالی‌رتبه ارتش جمهوری اسلامی در مورد این پیروزی بزرگ بیان کرد:
“آزادسازی خرمشهر به همه ما ثابت کرد که اگر با ایمان و انسجام حرکت کنیم، می‌توانیم کارهای بزرگی انجام دهیم. این پیروزی نتیجه همدلی و شجاعت نیروهای ما بود.”
سخنان مقامات خارجی درباره آزادسازی خرمشهر
- صدام حسین: رهبر وقت عراق پس از شکست و از دست دادن خرمشهر، به شدت نگران و متحیر شد و در واکنش به این شکست بزرگ اظهار داشت:
“این شکست یک فاجعه بزرگ برای عراق است و نباید چنین اتفاقی می‌افتاد. این پیروزی، توان ایران را در جنگ افزایش خواهد داد.”
- وزیر امور خارجه فرانسه در آن زمان: پس از آزادسازی خرمشهر، یکی از مقامات وزارت امور خارجه فرانسه اظهار کرد:
“پیروزی ایران در خرمشهر نشان داد که این کشور دارای نیروهای نظامی قدرتمندی است و مردم آن با روحیه‌ای بالا از کشور خود دفاع می‌کنند.”
- خبرگزاری‌های غربی: بسیاری از خبرگزاری‌های جهان از جمله رویترز و بی‌بی‌سی در تحلیل‌های خود پس از آزادسازی خرمشهر نوشتند:
“آزادسازی خرمشهر پیروزی بزرگ نظامی برای ایران به شمار می‌رود و می‌تواند روند جنگ را تغییر دهد. این رویداد نشانگر عزم راسخ ملت ایران در دفاع از سرزمین خود است.”
- یکی از مقامات وزارت دفاع آمریکا: پس از این رویداد، یکی از مقامات آمریکایی اعلام کرد:
“ایران با آزادسازی خرمشهر نشان داد که حتی با کمترین امکانات و با اتکا به اراده و همبستگی ملی می‌تواند در برابر دشمنی قوی مقاومت کند.”
اهمیت آزادسازی خرمشهر
آزادسازی خرمشهر تأثیرات بزرگی بر روحیه مردم ایران و همبستگی ملی داشت و توانست حمایت‌های بین‌المللی بیشتری را برای ایران در زمینه‌های دیپلماتیک و سیاسی فراهم آورد. این پیروزی همچنین مسیر جنگ را تغییر داد و نشان داد که ایران توانایی دفاع از خود را در برابر تجاوزات دارد.
